Avrupa'da aşırı sağa kimler oy veriyor?

Göç korkuları sağcı popülizmin yükselişini körükledi, ancak göç tek başına hikayenin tamamı değil.

Yeni nesil sağcı siyasetçiler Avrupa'nın büyük bölümünde istikrarlı bir ilerleme kaydediyor; Haziran ayında aşırı sağcı partiler Avrupa Parlamentosu'ndaki sandalyelerin yüzde 24'ünü kazanarak rekor kırdı. 

Fransa'da bu sonuç Emmanuel Macron'un erken parlamento seçimi çağrısı yapmasına neden oldu: Marine Le Pen'in Ulusal Ralli'si (RN) oyların yüzde 33'ünü alarak ilk turu kazandı (ancak ikinci turda bocaladı). Ancak RN'ye verilen desteğin artması kıta genelinde daha geniş bir eğilimi mi yansıtıyor?

Hollanda'da Geert Wilders'in geçen yılki şok seçim zaferinin ardından Temmuz ayında yeni bir aşırı sağcı koalisyon göreve geldi. İtalya'da neo-faşist köklere sahip Giorgia Meloni'nin İtalya'nın Kardeşleri partisi 2022'den beri iktidarda. Macaristan'da Viktor Orbán 2010'dan beri liberal olmayan milliyetçi bir hükümete liderlik ediyor.

Milliyetçi İsveç Demokratları ülke parlamentosundaki ikinci en büyük güç; aşırı sağcı Özgürlük Partisi (FPÖ) bir yıldan uzun bir süredir Avusturya kamuoyu yoklamalarında başı çekiyor; ve milliyetçi Chega (Yeter) Mart ayında Portekiz'de yapılan seçimlerde üçüncü oldu. Son olarak Almanya için Alternatif (AfD) Thüringen'de eyalet seçimlerini kazandı ve bir başka doğu eyaleti olan Brandenburg'da da kazanması bekleniyor.

Neden aşırı sağcı olarak sınıflandırılıyor?

Terminoloji tartışmalı, ancak aşırı sağ genellikle açıkça anti-demokratik ve ırkçı olan “aşırı sağ” (Yunanistan'daki neo-Nazi Altın Şafak gibi) ile Batı Avrupa’daki yukarıdaki “radikal popülist” veya “sert sağ” olarak ikiye ayrılıyor. Bu partiler tek bir ağızdan konuşmamakla birlikte göçe karşı güçlü bir muhalefet ve farklı kültür ve dinlere, özellikle de İslam karşıtlığıyla besleniyorlar.  

Çoğu sosyal olarak aşırı muhafazakâr, LGBTQ+ haklarına eleştirel yaklaşan ve Avrupa'nın düşük doğum oranları konusunda endişeli. Güçlü bir şekilde milliyetçi, Avrupa şüphecisi olma ve kendilerini yozlaşmış bir elite karşı “halkın” yanında gösteren popülist söylemler kullanma eğilimindeler. Çoğu iklim değişikliği ve bununla mücadele için tasarlanan politikalar konusunda şüpheci; Rusya yanlısı sempati ve Ukrayna'ya yardıma muhalefet de yaygın. 

Bu tür partiler demokratik olduklarını iddia etseler de hukukun üstünlüğü ve azınlık hakları gibi demokratik normları aşındırmaya çalışabilirler: Orban’ın Fidesz partisi medya özgürlüğünü kısıtladı ve iktidarını sağlamlaştırmak için Macaristan anayasasını değiştirdi.

Aralarındaki fark nedir?

The Week’te yer alan haber-analize göre, bu partiler genel olarak, iktidara yaklaştıkça daha az aşırı oluyorlar. Meloni ve Le Pen gibi liderler, üyeleri arasındaki açık ırkçılığı ortadan kaldırarak markalarını bir dereceye kadar arındırdılar. Meloni'nin iktidarda geleneksel bir muhafazakâr olarak hükümet ettiği söylenebilir: Mali açıdan ılımlı, Avro'dan çıkma fikrinden vazgeçmiş ve Ukrayna'yı kararlı bir şekilde destekliyor.

Buna karşılık Orban'ın Fidesz'i, Avusturya'nın FPÖ'sü gibi Rusya yanlısı; Wilders'in Özgürlük Partisi ve AfD de Ukrayna'ya askeri yardımın kesilmesini destekliyor. AfD siyasi olarak Fransız ve İtalyan muadillerinden daha aşırı olsa da neoliberal ekonomiyi destekliyor; Le Pen'in RN'i ise çok yüksek kamu harcamaları ve cömert bir refah devletinden yana (emeklilik yaşını 60'a indirecek).

Çekiciliklerini ne açıklıyor?

Büyük ölçüde seçmenlerin göç konusunda artan endişelerine dayanıyor. Bu partilerin son yıllardaki başarıları artarak devam etti, ancak 2015'teki Avrupa göç krizinin ardından birçoğunun desteği sıçrama yaptı. Aşırı sağ partiler göçü sembolik olarak ulusal gerileme, ekonomik zorluklar ve konut ve sosyal yardım hizmetlerinin yetersizliği ile ilgili daha geniş bir hikayenin merkezine koyma eğilimindedir.

Ve elbette bu dönemde pek çok ekonomik çalkantı yaşandı. 2010'lardaki uzun Avrupa devlet borç krizi ve ardından gelen acı verici kemer sıkma önlemleri ve düşük yatırım gibi. Küresel salgın ve Ukrayna Savaşı nedeniyle, keskin enflasyon, AB genelinde Covid’den bu yana ücretlerin reel olarak azalması anlamına geldi. Aşırı sağ partiler zor bir statükoya radikal bir alternatif sunuyor.

Başka faktörler de var mı?

Geleneksel muhafazakar partiler ve onların sosyal demokrat muadilleri son yıllarda kemer sıkma politikaları konusunda tartışmalı bir şekilde orta noktada buluştular. Bu durum radikal alternatifler için bir pazar yarattı. 

Amsterdam Üniversitesi tarafından yapılan bir araştırmaya göre, 1990’ların başında yüzde 12 olan AB seçmenlerinin yüzde 32’si 2022’de düzen karşıtı partileri tercih etti. Bu arada, radikal sol ırkçılık, transgenderizm ve diğer ekonomi dışı konularla derinden ilgilenirken, radikal sağ günlük sorunlara basit cevaplar sunuyor.

Onlara kim oy veriyor?

Aşırı sağcı seçmenin geleneksel imajı, genellikle ortalamanın üzerinde bir yaşa sahip, haklarından mahrum bırakılmış beyaz bir adam. Bugün Avrupa'da bu durum değişti. Bir zamanlar seçmenlerin aşırı sağ partileri desteklemesini engelleyen İkinci Dünya Savaşı'ndan kalma tabular yavaş yavaş aşınıyor. 

Aşırı sağ partiler normalleşiyor. Bazı durumlarda bu durum ana akım partilerin bir zamanlar aşırı sağ partilerle işbirliği yapmalarını engelleyen resmi ya da gayri resmi anlaşmaları terk etmelerine yol açtı. Norveç, İsveç, Finlandiya ve son olarak Hollanda aşırı sağı da içeren koalisyonlar kurdu.

Gelecek ne getirecek?

Aşırı sağ partilerin yükselişinin devam etmesi kaçınılmaz bir sonuç değil: Polonya'nın sağ popülist Hukuk ve Adalet partisi geçen yıl Donald Tusk'un merkezci muhalefeti karşısında yenilgiye uğradı ve Finlandiya, İsveç ve Belçika gibi ülkelerde Haziran ayında yapılan AB seçimlerinde düşük performans gösterdi.

Ancak tüm göstergeler bu tür partilerin kalıcı olduğunu ve iktidara yaklaştığını gösteriyor. Şimdiden ana akım partileri, özellikle göç ve iltica konularında daha sert bir tutum takınarak pozisyonlarını değiştirmeye zorladılar. Fosil yakıt kullanımı ve Ukrayna'ya destek gibi konularda da etkilerinin güçlü bir şekilde hissedilmesi muhtemel. 

Yine de bir blok olarak parçalanmış durumdalar: Örneğin Avrupa Parlamentosu'nda üç ayrı aşırı sağcı grup var, bu da buradaki etkilerinin sınırlı olduğu anlamına geliyor.