Taliban’ın uzun iktidar yolculuğu

Afganistan’da 1996 yılında iktidara gelen ve 2001’de ABD’nin hava harekatının ardından yenilen Taliban, 20 yıl sonra Molla Hebbetullah Ahundzade liderliğinde tekrar güçlenerek ülkenin çoğunu ele geçirdi. 

Afganistan’da Taliban, Batı destekli Afgan güçlerine karşı yenilerek iktidarı kaybetmesinden 20 yıl sonra ABD askerlerinin ülkeden ayrılmaya başlamasıyla hızla ülkenin kontrolünü ele geçirdi.

1994 yılında Molla Muhammed Ömer liderliğinde medrese öğrencileri tarafından  Kandahar’da kurulan ve “öğrenciler” anlamına gelen Taliban hareketi, 1996`da merkezi hükümeti devirerek iktidarı ele geçirdi

Merkezi kaybetti, kırsalda dirildi

Dini kuralları en sert biçimiyle uygulayan Taliban rejimi döneminde sinema, televizyon, oyun, müzik ve eğlence yasaklandı, ünlü Buda heykelleri yıkıldı. Burka giyme zorunluluğu getirilen kadınlar için hayat oldukça zor oldu;  çalışma yasağı geldi, okulları kapatıldı. 

Taliban’ın 11 Eylül saldırılarının sorumlusu Usame bin Ladin ve örgütü El Kaide’ye sahip çıkması üzerine ABD, Afganistan’a hava harekatı başlattı. Kuzey İttifakı’nın da karadan ilerleyerek gücünü artırdığı savaş, 2001 yılında Taliban rejiminin sonu oldu.

Geçen 20 yılda Afganistan’daki uluslararası toplum hükümet güçlerinin eğitimi ve desteği için yüz milyarlarca dolar dökse de uzak bölgelerde Taliban yeniden bir araya gelerek güçlenmeye başladı. 2017 yılında bir BBC araştırması, Taliban’ın bir dizi bölgeyi kontrol ettiğini, ülkenin diğer yerlerinde de aktif olduğunu gösterdi.

Güçlenen Taliban 2018 yılında ABD ile doğrudan görüşmelere başladı. Şubat 2020’de ise Taliban ile ABD, ABD’nin çekilmesinin ardından Amerikan güçlerine saldırı düzenlenmeyeceği konusunda anlaşmaya vardı, Doha’da müzakereler başladı.

Yaklaşık 20 yıl süren işgalin ardından ABD’nin 11 Eylül’e kadar Afganistan’dan çekileceği açıklamasına paralel olarak Taliban, ülkede askeri bölgeleri almaya, kentleri kuşatmaya ve hükümeti devirecek kadar ilerlemeye başladı.  Taliban son bir hafta içindeyse ülkenin çoğunda kontrolü ele geçirdi.

Örgütün yönetim yapısı

Taliban’ın kurucusu ve lideri Molla Muhammed Ömer 2013 yılında öldü. Ancak ölümü 2 yıl sonra oğlu doğrulayıncaya kadar gizlendi. Ardından liderliği Molla Ömer’in yardımcısı Molla Mansur üstlendi. Molla Mansur’un Mayıs 2016'da bir ABD insansız hava aracı saldırısında öldürülmesiyle, yerine yardımcısı Molla Hebbetullah Ahundzade geçti.

Bugün Taliban yönetimindeki en önemli isim olan dini lider Ahundzade, Taliban’ın siyasi, dini ve askeri işleri konusunda son söze sahip olan kişi. Seracuddin Hakkani ile kurucu Molla Ömer’in oğlu Molla Muhammet Yakub ise yardımcıları durumunda. 

BBC’ye göre Taliban’ın yönetim yapısında liderliğin altında 26 üyeli Rahbari Şurası bulunuyor ve burada siyasi, askeri kararlar alınıyor. Ayrıca ekonomiden istihbarata birçok alana özel “bakanlık” gibi çalışan 17 komisyon bulunuyor. Ayrıca bölgesel yapılanmaları, uluslararası temsil için Doha’da siyasi büroları bulunuyor.

Taliban yönetimindeki kilit isimler

Taliban’ın idaresinde 6 kilit isim öne çıkıyor. Örgütün lideri Molla Hebbetullah Ahundzade,  grubun da doğum yeri olan Kandahar kentinde dünyaya geldi. Peştunların Eshakzai aşiretinden olan Ahundzade’nin bugün 60 yaşlarında olduğu düşünülüyor ve nerede yaşadığı bilinmiyor.

El Cezire’ye göre Ahundzade’nin yardımcısı Molla Muhammed Yakup ise 30’lu yaşlarda. Örgüt kurucusu Molla Ömer’in oğlu olmasına karşın, 2016’da eski lider öldüğünde yapılan liderlik seçiminde genç ve deneyimsiz olduğu için Taliban liderliğine Ahundzade seçildi.

Ahundzade’nin  diğer yardımcısı bugün 40’ların sonunda, 50’li yaşların başında olan Seraceddin Hakkani. Eski komutan Celaleddin Hakkani’nin oğlu, birçok saldırıdan sorumlu tutulan kendi grubuna liderlik ediyor. 

Diğer güçlü isim, Taliban’ın kurucularından olan Molla Abdülgani Baradar. Siyasi yardımcı niteliğindeki Baradar, Taliban’ın siyasi bürosunun başında bulunuyor ve Doha’daki müzakerelerde yer alıyor. Molla Ömer’in en güvendiği komutanlardan olan Baradar, 2010’da Karaçi’de yakalanmış, 2018’de serbest bırakılmış.

Taliban’ın kilit 6 isminden bir diğeri, 2015 yılından bu yana siyasi grubun başı olan Şir Muhammed Abbas Stanikzay. Afgan hükümetiyle müzakerelerde yer alan Stanikzay, Taliban’ı birçok ülkeye yaptığı ziyaretlerde temsil etti. 

Son isim Taliban’ın müzakere heyetinin başında da olan Abdülhekim Hakkani. Ahundzade’nin en güvendiği isim olduğuna inanılan Hakkani, Taliban yargı mekanizmasının da başındaki kişiydi.