BİK'ten basın etik kuralları

Basın İlan Kurumu (BİK) basın etik kurallarına dair genel kurul kararı "resmi ilan ve reklam yayını" yapan yayın organlarının uymaları gereken "basın ahlak esasları ve bu konuda kurumca yapılacak esasları" belirledi. 

Resmi Gazete'de yayımlanan genel kurul kararının dayanağı olarak Basın İlan Kurumu Teşkilat Kanunu'nun "müeyyideler" başlıklı 49. madde gösterildi. 

Genel kurul kararında, "basın ahlak esasları" tanımı, "resmi ilan ve reklam yayınıyla ilgili süreli yayınların basılı nüshaları ile resli ilan yayınlayan gazetelerin kendilerine ait internet haber sitelerinin ve sosyal ağ hesaplarının uymaları gereken mesleki etik kuralları" olarak tanımlanıyor. 

Bu kapsamda "basın ahlak esasları" şu ana başlıklar halinde sıralanıyor:

"-Anayasa ve kanunlar uygunluk, 

-Doğruluk ilkesi, haber ve bilgi sunumu,

-Suçsuzluk ilkesi,

-Çocukların korunması, 

-Cevap ve düzeltme hakkı, 

-Özel hayatın gizliliği, 

-Ayrımcılık yapılmaması, 

-Haber kaynağının gizliliği, 

-Milli ve toplumsal değerlere saygı."

Anayasa ve kanunlara uygunluk

Kural kararında, "Devletin ülkesi ve milletiyle bölünmez bütünlüğü, Cumhuriyetin insan haklarına dayalı, demokratik, laik hukuk devleti ve Atatürk ilke ve inkılapları ile Anayasanın 117. maddesinde yazılı İnkılap Kanunları aleyhine yayın yapılamaz" ilkesi getiriliyor. 

Bu kapsamdaki bazı ilkeler ise şöyle sıralanıyor:

"-Haberler hukuka aykırı yollardan elde edilemez ve yayınlanamaz. 

-Suça tahrik veye teşvik edecek, suçu ve suçluyu övecek, halkı kin ve düşmanlığa tahrik edecek ve suç ile mücadeleyi etkisiz kılacak yayın yapılamaz. 

-Şiddeti ve terörü özendirecek, uyuşturucu ve uyarıcı maddeler ve her türlü örgüt suçları ile mücadeleyi etkisiz kılacak yayın yapılamaz. 

-Terör örgütleri, bunların üyeleri ve olaylar hakkında bilgi ve görsellere bu örgütleri meşru gösterecek şekilde yer verilemez."

"Haber başlıklarında çelişki yaratılamaz"

Kararın "doğruluk ilkesi, haber ve bilgi sunumu" başlığı altında şu ilkeler yer alıyor: 

"-Bir kamu hizmeti olan gazetecilik, kişisel veya ahlaka aykırı amaç ve çıkarlara alet edilemez ve kamu yararına aykırı bir şekilde kullanılamaz. 

-Haberlerde ve olayların yorumunda gerçeklerden saptırma, çarpıtma veya kısaltma yoluyla gerçeklerden ayrılınamaz. 

-Haberler ve yorumlar gerçeği gösterir, yanlış ve yanıltıcı olamaz. 

-Haberlerin başlıklarında haberin içeriği saptırılamaz, yanıltıcı olunamaz ve çelişki yaratılamaz. 

-Doğruluğundan kuşku uyandırılabilen ve araştırılması gazetecilik imkanları içinde bulunan haberler, araştırılıp doğruluğu ve görünürdeki gerçekçiliği teyid edilmeden yayınlanamaz. 

-Süreli yayınlar kadro, baskı, dağıtım veya fiili satış miktarı konusunda yanlış veya yanıltıcı bilgi veremez ve yayın yapamaz. 

-İlan veya reklam niteliğindeki haber, resim, çizgi ve yazıların, tereddüte yer bırakmayacak şekilde ilan veya reklam olduğu belirtilir."

Çocuğun yararının üstünlüğü

"Çocukların korunması" başlıklı bölümde ise çocuğun ve gençlerin kişilik gelişmesi ve korunmasını etkileyecek yayın yapılamayacağı belirtiliyor. Ayrıca, "Kamu yararı ile çocuğun yararının karşılaştığı hallerde çocuğun üstün yararı esas alınır" ifadesi yer alıyor. 

BİK Genel Kurul kararında "milli ve toplumsal değerlere saygı" başlıklı bölümde ise şu ilkeler sıralanıyor:

"-Din ve dini duygular yahut dinen kutsal sayılan değerler istismar edilemez ve kötüye kullanılamaz. 

-Genel ahlaka aykırı yayın yapılamaz. 

-Toplumun temeli olan aile yapısını bozmaya yönelik ve ailenin korunmasına aykırı yayın yapılamaz. 

-Türk toplumunun ortak milli ve manevi değerlerini zayıflatmaya yönelik yayın yapılamaz."

Şikayet ve re'sen inceleme

BİK Genel Kurul kararına göre, düzenlemede yer alan "basın ahlak esasları"na aykırı davranıldığı incelemeleri gelen ihbar ve şikayet ya da re'sen yapılabilecek. 

Başvuruların, ilk yayın tarihinden itibaren 60 gün içinde yapılması gerekiyor. Konu bir mahkeme kararına dayanıyor ise kararın kesinleşmesinden sonra herhangi bir zamanda başvuru yapılabilecek. 

Şikayetçinin talebi ya da kurum tarafından gerekli görülmesi halinde şikayetçinin kimliği ve iletişim bilgileri gizli tutulabilecek. Gerekli bilgi ve belgeye dayanmayın veya bu hakkın kötüye kullanıldığı sonucuna varılan başvurular işleme alınmayacak 

Kararda basın ahlak kurallarına aykırı davranışta bulunulması durumunda uygulanacak müeyyide BİK tarafından verilen ilan ve/veya reklamın kesilmesi şeklinde uygulanacak. 

Düzenleme ile 18 Kasım 1994 tarihli Basın Ahlâk Esasları Hakkında 129 Sayılı Genel Kurul Kararı yürürlükten kaldırıldı. 

Basın meslek örgütleri tepki gösterdi

Basın meslek örgütleri, "Basın İlan Kurumu’na (BİK) keyfi tutumla geniş bir sansür yetkisi getiren yeni basın ahlak esasları" kararının kabul edilemez olduğunu açıkladı. 

Basın meslek örgütlerinin oluşturduğu "Medya Dayanışma Platformu’ndan yapılan ortak açıklamada, şunlara yer verildi:

"Basın İlan Kurumu’na keyfi tutumla geniş bir sansür yetkisi getiren yeni Basın Ahlak Esasları Kararı'nı reddediyoruz.  Sansür yasasındaki hükümlere uyum ve hazırlık niteliğinde olan bu kararın, yasa geri çekilmesine karşın Resmî Gazete’de yayımlanması ‘ben yaptım oldu’ anlayışının yeni bir tezahürüdür. 

Basın İlan Kurumu tüm yazılı ve dijital medyanın RTÜK’ü olmaya hazırlanıyor. Bunu kabul etmeyeceğiz. Sansürü arttıracak yeni ahlak ilkelerine karşı hukuki girişimleri başlatıyoruz."

Açıklamada, BİK Genel Kurulu'nun 27 Mayıs'taki toplantısında gazeteci üyelerinin itirazlarına karşın yeni Basın Ahlak Esaslarına Dair Genel Kurul Kararı alındığını ve bugünkü Resmi Gazete'de yayımlandığı hatırlatıldı.

Getirilen düzenlemenin "hukuki belirlilikten uzak ve yoruma açık hükümlerle yapıldığı" ifade edilen açıklamada, şu değerlendirmeler yer aldı:

"Basın İlan Kurumu’nun 1994 tarihli Basın Ahlak Esasları’nı ortadan kaldıran, muğlak ifadelerle yeni esaslar getiren bu kararla, ‘terör örgütleri, bunların üyeleri ve olaylar hakkında bilgi ve görsel verilmesi’, ‘aile yapısını bozmaya yönelik yayınlar’, ‘Türk toplumunun milli ve manevi değerlerini korumak’ gibi kişiye göre farklı yorumlanabilecek hükümler eklenmiştir. 

İnternet yayıncılığındaki hızlanmanın etkisiyle doğrulama ilkesinin işletilmediği yayınlar gerekçe gösterilerek alınan yeni Basın Ahlak Esasları kararı soyut, belirsizliklerle dolu, eski esaslarda yer alan ve gazetecilerin eleştirilerine neden olan ifadeler korunarak alınmıştır. Örneğin ‘ahlaka aykırı yayın yapılamayacağı’ şeklindeki eski hüküm ‘genel ahlaka’ olarak değiştirilmiştir. Bu hükümdeki ‘genel ahlak’ ifadesi, cezalandırılmak istenen gazeteler ya da gazeteciler için hiç şüphesiz taraflı olarak yorumlanabilecektir. 

'Kişiye göre yorumlanabilecek hükümler'

Aynı şekilde ‘Toplumun temeli olan aile yapısını bozmaya yönelik ve ailenin korunmasına aykırı yayın yapılamayacağı’ ve ‘Türk toplumunun ortak milli ve manevi değerlerini zayıflatmaya yönelik yayın yapılamayacağı’ şeklindeki hükümler de hukuki belirlilikten, nesnellikten, kapsayıcılıktan uzak ve kişiye göre yorumlanabilecek hükümlerdir.

Basın İlan Kurumu Yönetim Kurulu’nun daha önce kötüye kullandığını herkesin gördüğü re'sen ceza verme yetkisi yeni ahlak ilkeleriyle güçlenecek, iktidarın sansür sopası haline gelecektir. Eleştirel basına yönelik cezalandırma furyası, yeni ahlak ilkeleriyle gazetelerin internet sayfalarının ve sosyal medya hesaplarının da denetim altına alınıp ceza kesilmesiyle yaygınlaşacaktır.

Kaldı ki, resmi ilan dağıtımı nedeniyle maddi gücü elinde bulunduran Basın İlan Kurumu’nun aynı zamanda ahlaki değerlendirme yapması etik ilkelerin ruhuna ve doğasına aykırıdır. Ayrıca, Basın İlan Kurumu yapısı itibariyle siyasi bir kurum olduğu için böyle bir değerlendirme yapması apaçık siyasi güdülerle cezalandırma çabasıdır." 

Karar oy çokluğuyla alındı

Karara, BİK Genel Kurul’unda yer alan basın meslek örgütü temsilcilerinin itiraz ettiği belirtilen açıklamada, şunlara yer verildi:

"Yeni esaslar Genel Kurul’un gazeteci üyelerinin itirazlarına rağmen 7 karşı oyla kabul edilmiştir. Gazetecilerin etkin katılımı olmadan basınla ilgili mevzuat yapılamayacağı, yapıldığında da çok ciddi sorunlar ortaya çıkacağı bir kez daha kanıtlanmıştır. Genel Kurul Kararı, normlar hiyerarşine tamamen aykırıdır. Kanunlarla düzenlenmiş hususların bir kez de ‘karar’ ile düzenlenmesi hukuken mümkün değildir. Yeni esaslardaki muğlak ifadeleri yargıya taşımak için hukuki girişimleri başlatıyoruz.

Kamu adına yönetici pozisyonda olanlara sesleniyoruz. Basın İlan Kurumu önemli bir kurumdur. Bu önemli kurumu ceberut ve intikamcı değil katılımcı karar süreçleriyle işletin. Gazetecilik suç değildir. Basın sizin düşmanınız değildir. Elinizi kalemimizden çekin!"

Ortak açıklamada isimleri yer alan meslek örgütleri şöyle:

Basın Konseyi, Çağdaş Gazeteciler Derneği, Diplomasi Muhabirleri Derneği, DİSK Basın-İş, Ekonomi Muhabirleri Derneği, Gazeteciler Cemiyeti, İzmir Gazeteciler Cemiyeti, KESK Haber-Sen, Parlamento Muhabirleri Derneği, Türkiye Gazeteciler Cemiyeti ve Türkiye Gazeteciler Sendikası.