Boeing yine türbülansa girdi

Amerikalı uçak yapımcısı 2024 yılına sorunlarla girdi. Biri bitmeden biri başlayan irili-ufaklı sorunlar bu dev firmayı yormaya devam ediyor. Her sorun, Boeing’in güvenirliliğini zedeleme potansiyeline sahip!

Bunun son örneği, firmanın güvenirliliğini sorgulayan ve Boeing’le davalı olan eski bir çalışanının hafta sonunda ölü bulunması oldu.

Kâbus gibi

Boeing'in 2024'ün ilk çeyreğinde kabus gibi bir dönem geçirdiğini söylemek hafif kalır. Halihazırda uçaklarıyla ilgili bir dizi olaya karışmış olan Amerikan devi, kendisini bir kez daha kargaşa içinde buldu. 

BBC, önceki gün, eski Boeing çalışanı John Barnett'in ölüm haberini verdi. Güney Carolina'da 9 Mart Cumartesi günü ölü bulunan 62 yaşındaki Barnett, 2017 yılında emekli oluncaya kadar 32 yıl boyunca dünyanın iki numaralı havacılık ve uzay şirketinde çalışmıştı. 

Barnett, sağlık nedenleriyle zorunlu emekliliğinin ardından Boeing'e karşı açtığı dava bağlamında Güney Carolina’da bulunuyordu. BBC, "Eski çalışanın, ölümünden birkaç gün önce, şirket aleyhine açılan bir ihbar davası çerçevesinde ifade verdiğini” bildirdi.

Altmış yaşındaki eski çalışanın, uçak yapımcısının üretim standartlarıyla ilgili endişelerini defalarca dile getirdiği biliniyordu. Müfettişler, ölüm sebebi olarak, halihazırda intihar teorisini tercih ediyor.

Barnett, 2019 yılında, cehennemî çalışma koşullarına maruz kalan Boeing çalışanlarının, "üretim hattındaki uçaklara kasıtlı olarak düşük kaliteli parçalar taktıkları" konusunda yetkilileri uyarmış, ayrıca uçaklardaki oksijen sistemleriyle ilgili ciddî sorunlara da işaret etmişti. 

Ona göre, her dört solunum maskesinden biri acil bir durumda çalışmıyordu. BBC'nin de belirttiği üzere, "ABD havacılık düzenleyici kurumu Federal Havacılık İdaresi (FAA) tarafından 2017 yılında yapılan bir inceleme, Barnett'in bazı endişelerini doğrulamış olsa da" Boeing iddiaları her zaman reddetti. 

Barnett, emekli olduktan sonra davasını mahkemede kanıtlamak için yola çıktı. Ölüm haberini alan Boeing "üzüntü duyduğunu" belirterek, ailesine ve yakınlarına başsağlığı diledi.

İz bırakıyor

Boeing, uçaklarının karıştığı inanılmaz bir dizi olayla 2024'ün başında ciddi bir türbülans yaşıyor. Zor durumda olan Amerikalı uçak üreticisi, sorunlarını düzeltirken, 2024 için malî tahminlerde bulunmayı bile reddetti. 

Bir Boeing uçağının karıştığı her olayın dünyada iz bıraktığını söylemek gerekir. Bu yıl, 5 Ocak'ta Alaska Havayollarının bir seferi sırasında, Boeing 737 MAX'ın kapılarından biri kalkıştan kısa bir süre sonra yaklaşık beş bin metre irtifada gövdeden koptu. Neyse ki olayda sadece hafif yaralanmalar meydana geldi, can kaybı olmadı.

Bir hafta sonra, Japon havayolu şirketi All Nippon Airways tarafından yapılan bir seferde Boeing 737-800 uçağı, kokpit camında bir çatlağın fark edilmesi üzerine geri dönmek zorunda kaldı. 

Ardından 19 Ocak'ta Atlas Air tarafından kiralanan bir Boeing 747-8, motorlarından birindeki sorun nedeniyle Miami semalarında alev aldı.

Boeing, 23 Ocak'ta, itibarını ciddî şekilde zedeleyen dördüncü bir olayla uğraşmak zorunda kaldı. Boeing firması, 757'lerinden birinin kalkıştan bir süre sonra iniş takımlarındaki tekerleklerden birinin kopmasıyla karşı karşıya kaldı. İşler ters gitmeseydi Delta Airlines uçağı Atlanta'dan Bogota'ya uçacaktı!

Kereste ticaretinden havacılığa

Herkes onun adını bilir ama ilk adını pek bilmez. 1881'de Detroit'te doğan William Boeing, başlangıçta kereste ticaretiyle servetini kazanırken, 1914'te bir arkadaşının kendisine uçağıyla ilk uçuşunu yapmayı teklif etmesiyle kaderinin değiştiğini gördü. 

O zamanlar çok az kişiye tanınan bir ayrıcalıktı bu. Otuz yaşındaki genç için bu ilk görüşte aşktı. 15 Temmuz 1916'da bugün bildiğimiz hayata geçti. 

Donanma, 1917'de, ABD’nin savaşa girmesiyle aynı zamana denk gelecek şekilde şirkete 50 deniz uçağı sipariş etti. İkinci Dünya Savaşı sırasında şirket bombardıman uçaklarıyla savaş çabalarına katkıda bulunmaya devam etti. 

İkinci Dünya Savaşının sonunda kilit bir oyuncu haline gelmenin yanı sıra, uçak üreticisi 1969'da aya ilk insanı gönderen Apollo programında da yer aldı. Airbus'ın henüz var olmadığı bir dönemde (Avrupa devi 1970 yılında doğdu), Boeing havada hüküm sürüyordu.

Şirket, kurucusunun dehası sayesinde ünlü uçak serileriyle (707, 737, 747, 777 ve 787 Dreamliner) ve uzayda (Ay sondası, Apollo görevleri, GPS) öncü oldu. 

Boeing, 1996 yılında, Avrupalı üretici Airbus'ın başarısı karşısında McDonnell Douglas ile birleşerek küresel bir sivil ve askerî dev oluşturdu. Bu, havacılık tarihinin en büyük birleşmesiydi ve hatta bazı gözlemcilere göre "yüzyılın birleşmesiydi". 

Airbus tarafından yavaş yavaş geçilen Amerikan şirketi, bir numaralı pozisyonunu en büyük rakibine kaptırdı. Boeing, Ekim 2018 ve Mart 2019'da Endonezya ve Etiyopya'da meydana gelen kazalarda 346 kişinin ölümüne neden olan amiral gemisi uçağı 737 MAX nedeniyle de zor durumda kaldı. 

Bu iki ölümcül kazanın ardından 22 ay boyunca yere indirilen Boeing'in lanetli uçağının Ocak 2021'e kadar Avrupa semalarında tekrar uçmasına izin verilmedi. 737 MAX, o zamandan bu yana ocak ayının başında uçuşun ortasında kapının kopması dışında başka küçük olaylara da karıştı. 

Öyle ki CNN'in öğrendiğine göre, bazı yolcular bu talihsizlik makinesine binmeyi reddediyor.

Sonuç olarak, Boeing, 2023 yılında 2,2 milyar dolar zararla beşinci yıl üst üste para kaybetti. Ocak ayında rapor edilen olaylar göz önüne alındığında, 2024'ün bu eğilimi tersine çevirmesi pek olası görünmüyor. 

17 yıllık anlaşmazlık

Şirketler arasındaki en büyük rekabetler söz konusu olduğunda, Boeing ve Airbus zirveye çıkıyor. İki firma, dünya ticarî uçak pazarının yaklaşık yüzde 90'ını elinde tutuyor. 

Bu düopol durum, hararetli ve çatışmalı ilişkilere yol açıyor. Amerikan Boeing ve Avrupalı Airbus arasındaki gerilim, 2004 yılında ABD’nin, Avrupa hükümetleri tarafından Airbus’a ödenen yasadışı sübvansiyonlar gerekçesiyle Dünya Ticaret Örgütüne şikâyette bulunmaya karar vermesiyle doruğa ulaştı. 

Brüksel de Boeing'in aldığı "büyük sübvansiyonlara" karşı şikâyette bulunarak misilleme yaptı. İki şirketin ticarî anlaşmazlığa son vermesi 17 yıl sürdü.

İki taraf, 2021 yılında beş yıllık bir ateşkes üzerinde anlaştı. Anlaşma, ABD'ye ihracatta yüzde 25 ek gümrük vergisine tabi tutulan Fransız şarap ve alkollü içki üreticileri için büyük bir rahatlama oldu. Dünya Ticaret Örgütü, Trump yönetimine, Avrupa ürünlerinden oluşan bir listeye toplamda 7,5 milyar dolarlık ek gümrük vergisi uygulama yetkisi verdi. AB ise ABD'den ithal edilen ürünlere 4 milyar dolarlık ek vergi koydu. Ancak önemli bir nokta unutulmamalı: Anlaşma sadece 2026 yılına kadar geçerli olduğu için ihtilaf henüz çözülmüş değil!

Boeing 747

Her şirketin ikonik bir ürünü vardır. Apple'ın iPhone'u, McDonald's'ın Big Mac'i, Ikea'nın Billy rafı ve Boeing'in efsanevî 747 uçağı. 

1960'larda hava yolculuğu gittikçe daha popüler hale geldi ve Boeing çok daha fazla yolcu taşıyabilen bir uçak üretti: 747, iki koridorlu ilk uçak oldu. 747, 2000 yılında Airbus A380'in gelişine kadar piyasadaki en büyük yolcu uçağı olarak kaldı.

"Jumbo jet" olarak da adlandırılan bu uçak, ilk kez, 1969 yılında uçtu ve hava taşımacılığının yaygınlaşmasına yardımcı oldu. İlk 747'nin yapımına 1967 yılında başlandı ve 50 bin Boeing çalışanı görev aldı. "Gökyüzünün Kralı"nın üretimine 2023 son verildi. Fazla yakıt tüketen bu uçakların hayranları, Boeing'in bakımını yapmaya devam edeceği 747'lerin en az yirmi yıl daha uçacağından emin olabilirler.

Havayolu şirketlerini de zora soktu

Boeing'in ABD'deki önemli müşterilerinden Southwest Airlines, yeni uçak gecikmeleri nedeniyle uçuşlarını azaltacağı uyarısında bulundu. 

Boeing'in yaşadığı sıkıntılar, Ocak ayında Oregon üzerinde havalanan bir Boeing Max 9 uçağının bir panelinin patlamasının ardından ABD'li düzenleyicilerin firmayı incelemeye almasıyla daha da derinleşti. Bu durum, dünyanın en büyük Boeing müşterileri arasında yer alan Southwest ve Ryanair gibi havayolu şirketlerinin uçaklarının teslimatında gecikmelere yol açtı.   

Southwest'ten yapılan açıklamada, bu yıl Max 7 uçaklarından hiçbirinin teslim alınmasının beklemediği ve sadece 46 Max 8 modelinin alınacağı belirtildi. Havayolu şirketi 2024 yılında kapasitesini azaltmayı planlıyor ve Boeing'in azalan teslimatlarına yanıt olarak harcama planlarını gözden geçirirken yüzde 50 daha az pilot ve yüzde 60 daha az uçuş görevlisi de dahil olmak üzere işe alımların çoğunu azaltıyor. 

Ryanair CEO'su Michael O'Leary geçtiğimiz ayın sonlarında gazetecilere yaptığı açıklamada, Boeing'in havayolu şirketine beklenenden 10 adet daha az Max 8 uçağı teslim edeceğini söylemesinin ardından yaz programını kısaltacağını söyledi. Havayolu daha sonra planlanan 57 Max 8 uçağından sadece 40'ını almayı beklediğini doğruladı. 

O'Leary, Ryanair'in Boeing Max 10 uçakları için verdiği büyük siparişi 36 aydan kısa bir süre içinde teslim almaya başlamayı beklediğini belirtti. Max 10 henüz sertifikalandırılmadı ve bazı uzmanlar düzenleyici kurumların bu yıl onay vermeyeceğine inanıyor. 

JPMorgan, ABD yatırımcı etkinliğinde United Airlines başkanı Scott Kirby, Boeing'e Max 10 jetlerinin yapımını durdurmasını söyleyecek kadar ileri gittiğini çünkü tek koridorlu jetin en büyük varyantının sertifikasyonu için zaman çizelgesinin çok belirsiz hale geldiğini söyledi. 

Ryanair'dan bir yetkili ise yaptığı açıklamada 1 Mart'ta yapılan açıklamadan bu yana herhangi bir gelişme olmadığını kaydetti.