Süt üretimi neden düşüyor?

Son dönemde süt üretiminde bir düşüş yaşanıyor. En azından artan nüfusun ihtiyacını karşılamak için süt üretiminin artırılması gerekiyor.

Süt ve süt ürünleri yaşam ve sağlık açısından önemi yanında ekonomi içinde önemli bir katkı sağlıyor. Besiciliğe canlı hayvan katkısında bulunurken, ekonominin ilgili sektörlerinin katma değer yaratmasına ve ihracata önemli katkılarda bulunuyor

Türkiye’de 2020 yılında 23 milyon 504 bin tonla rekor bir süt üretimi gerçekleşirken, 2023 yılında üretim yüzde 8,6 azalışla 21 milyon 482 bin tona kadar geriledi.

Bu gerilemenin sebeplerini bulmak için sağılan hayvan sayısı ve hayvan başına süt üretimi miktarlarına bakmak gerekir. Bu iki istatistik TÜİK tarafından 2019 yılından bugüne kadar yayımlanmadı.

Neticede süt üretiminin artırılması için sağılan hayvan sayısı ve/veya hayvan başına süt üretiminin artırılması gerekiyor.

Bu kapsamda, sağılan hayvan sayısı ile ilişkili olabilecek hayvan sayıları, hayvan başına süt üretimini etkileyen faktörlerden üretilen kaba yem miktarı ve yem sanayine ait karma yem miktarı ve karma yem fiyatları verileri durumu açıklamakta önemli. 

İncelenen veriler ışığında 2020-2023 döneminde hayvan sayısında azalma gerçekleşirken, toplam üretilen kaba ve karma yem miktar ve fiyatlarında artış görülüyor. 

Süt üretiminde düşüş

Artan nüfus talebi karşısında süt ve süt ürünlerinin üretiminin artırılması gerekiyor.

Ancak, Türkiye süt üretimi son 5 yılda (2019-2023) yılık ortalama yüzde 1,6 düştü. Bir önceki 5 yıllık dönemde (2014-2018) ise süt üretimi yüzde 4,7 artmıştı.

Yıllar itibariyle devamlı artarak 2018 yılında 22,1 milyon tona kadar çıkan süt üretimi 2020 yılında 23,6 milyon tonluk rekor bir üretimi yakalamıştı. Üretim 2021 yılından itibaren düşüşe geçerek 2023 yılında 21,5 milyon tona kadar geriledi.

Toplam süt üretiminde yüzde 93 ağırlığa sahip inek sütü, TÜİK verilerine göre, 2020-2023 döneminde yüzde 8,2 azalışla 21 milyon 743 bin tondan 19 milyon 962 bin tona geriledi.

Türkiye süt üretiminde yüzde 4,3 ağırlığı olan koyun sütü üretimi aynı dönemde yüzde 15,2 azalışla 1 milyon 101 tondan 934 bin tona geriledi. 

Diğer yandan 2020-2023 döneminde Türkiye süt üretiminden yüzde 2,5 pay keçi sütü üretimi yüzde 7,8 azalışla 577 bin tondan 543 bin tona geriledi.

Türkiye süt üretiminde yüzde 0,2 gibi oldukça düşük bir üretim sahip manda sütü üretimi ise yüzde 12,8 düşüşle 64 bin tondan 43 bin tona düştü.

Hayvan sayılarında azalma

TÜİK verilerine göre büyükbaş hayvan sayısı 2020 yılında i 18 milyon 158 bin başla rekor bir seviyeye ulaştıktan sonra 2023 yılında yüzde 9,5 azalışla 16 milyon 583 bin başa geriledi. 

Aynı dönemde sığır varlığı yine 17 milyon 965 bin baştan rekor kırarken yüzde 8,6 düşüşle 16 milyon 421 bin başa geriledi; manda sayısı ise 192 bin 489 baştan yüzde 15,6 azalışla 161 bin 749 başa düştü.

Bu dönemde yerli sığır sayısı yüzde 31 azalırken, kültür sığırlarında yüzde 8,7’lik bir azalma, kültür melezinde ise yüzde 3,8’lik bir azalma meydana geldi.

Yine küçükbaş hayvan sayısı 2021 yılında 57 milyon 519 bin başla rekor bir seviyeye ulaştıktan sonra 2023 yılında yüzde 9 azalışla 52 milyon 363 bin başa geriledi. 

Aynı dönemin başında koyun varlığı yine 45 milyon 185 bin başla rekor kırdıktan sonra dönemin sonunda yüzde 6,9 düşüle 42 milyon 60 bin başa geriledi. Aynı dönemde keçi sayısı ise 12 milyon 342 bin baştan yüzde 16,5 azalışla 10 milyon 93 bin başa düştü.

Yem bitkileri üretimi

Yem bitkileri süt sığırlarının beslenmesinde, hayvan başına üretimin artırılmasında önemli bir yeri olan kaba yem sınıfında bulunuyor.

TÜİK verilerine göre, yem bitkileri üretimi 2020 yılında 60 milyon 573 bin ton iken, 2023 yılında yüzde artışla 67 milyon 668 bin tona yükseldi. Yonca fiğ korunga gibi yem bitkilerinde üretim azalmasına rağmen başta tritikale ve çayır otu olmak üzere yeşil ot olarak yetiştirilen arpa, buğday, çavdar, yulaf, yem şalgamı ve mısır silajındaki üretim artışları toplam yem bitkileri üretiminde artış sağlandı.

Karma yem üretimi

Son yıllarda kaba yem üretiminin yetersizliği karşısında sıkıntı olduğu için karma yem süt sığırı beslenmesinde Türkiye için önemli bir yem türü haline geldi. 

Yem Sanayicileri Birliği verilerine göre, Türkiye’de sığır süt yemi 2020 yılında 7 milyon 172 bin tonluk rekor bir üretime sahipken bu miktar 2022 yılında 6 milyon 870 bin tona gerilemiş ve 2023 yılında 2020 yılına göre yüzde artışla 7 milyon 667 bin tona yükseldi. 

Yem fiyatları

TZOB verilerine göre, Mayıs ayı itibariyle sığır süt yemi fiyatları 2020 yılında ton başına bin 650 lira iken, sonraki yıllarda artışını sürdürerek, 2024 yılında 2020 yılına göre yüzde 514 artışla ton başına 11 bin 368 liraya çıktı. 

Sütün önemi büyük

Süt ve süt ürünleri, yaşam ve sağlık için elzem temel hayvansal besin olmasının yanında, gelir getirici etkisiyle ve diğer sektörlere hatta et üretimine besilik hayvan sağlamasıyla ve ayrıca sağladığı ihracatla ekonomiye katkıda bulunuyor.

TÜİK verilerine göre, tavuk eti üretim değeri hariç toplam hayvansal üretim değerinin yüzde 50’si sütten geliyor. Süt ve süt ürünleri ihracatı geliri önemli döviz kaynakları arasında yer alıyor. 2019 yılında 409 milyon dolar olan sütü ve süt ürünleri ihracatı 2021 yılında 507 milyon dolar 2022 yılında rekor bir rakam 611 milyon dolara ihracat geliri sağlamıştı. 2023 yılında süt ve süt ürünleri ihracatı 391 milyon dolara kadar geriledi.