Çanakkale Şehitler Abidesi: 'Seferberlik' ile bitirilebilmişti

Çanakkale  Şehitler Abidesi’nin temelindeki harçta isimsiz binlerce insanın emeği, çabası, parası var. Atatürk’ün, 1934 yılında, “Biz buraya 40 metre büyüklüğünde bir anıt bile diksek yine de şehitlerimizin hakkını ödeyemeyiz” dediği Şehitler Abidesi'nin yapımı yıllarca tamamlanamadı. Halk, zaferden 45 yıl sonra ancak açılabilen anıtın tamamlanabilmesi için 1958 yılında büyük bir kampanya başlattı. Müzeyyen Senar’ın sesi, halkın emeği ve alınteri ile katıldığı kampanyada 100 bin lira toplanması amaçlanırken 1 milyon liraya ulaşıldı.

Tarihin akışını değiştiren Çanakkale Zaferi'nin simgesi haline gelen ve yarımadanın her tarafından görülebilen Şehitler Abidesi, savaştan yaklaşık 45 yıl sonra binbir güçlükle tamamlanabildi.  

Çanakkale Şehitler Abidesi’nin uzun süren yapım öyküsü şöyle: 

Çanakkaleliler, 1934 yılında bölgeyi ziyaret eden Gazi Mustafa Kemal’e, İngilizlerin, Çanakkale Savaşı’nda yitirdikleri askerleri için anıt ve mezarlıklar inşa ettiklerini; üstelik Lozan görüşmeleri sırasında inşaata başladıklarını ve 1926’da tamamladıklarını anlatır, bir şehitlik ve anıt istediklerinden söz ederler. Böyle bir anıtın yapımı konusunda en az onlar kadar istekli olan Mustafa Kemal, bu konudaki çalışmalar sırasında Ruşen Eşref’e (Ünaydın),"Biz oraya 40 metre büyüklüğünde bir anıt bile diksek yine de şehitlerimizin hakkını ödeyemeyiz" der. Aynı yıl bölgeden toplanan taşların üst üste konulmasıyla yapılan “Mehmet Çavuş Abidesi” yeniden inşa edilir. Ancak ne yazık ki daha büyük bir anıt için yapılan çalışmalar istenen hızla ilerlemez. 

1935 yılında bölgeye bir ziyaret gerçekleştiren Afet İnan, dönüşte Mustafa Kemal’e, yabancı anıtlar karşısında hissettiklerini anlatır ve “Biz niye orada büyük bir anıt yapmıyoruz” diye sorar. Mustafa Kemal’in, Afet İnan’a cevabı, “Evet, doğru, biz de Mehmetçiğimizi anmak için büyük, çok büyük abideler yapmalıyız. Fakat bu bir zaman ve imkân meselesidir. Ancak seni tatmin etmek için söyleyeyim ki, bu toprakların Türk hudutları içinde kalmasıyla, Mehmetçik en büyük abideyi bizzat kurmuştur” olur. Bu konuşmadan üç yıl sonra anıt yapılamadan 1938’de hayatını kaybeder Mustafa Kemal Atatürk. 

Anıt'ın yapımına ne zaman başladı? 

Aradan beş yıl geçer. Millî Savunma Bakanlığı, 1943’te bir yarışma açar. 37 projenin katıldığı yarışma 1944 yılında sonuçlanır. Ancak ne yazık ki İkinci Dünya Savaşı’nın maddi olanaksızlıkları içinde proje bir türlü hayata geçirilemez. 

Milli Türk Talebe Birliği’nin konuyu yeniden kamuoyu gündemine getirmesi üzerine abidenin temeli 1954 yılında ancak atılabilir. Fakat bir süre sonra kullanılan malzemenin kalitesiz ve bozuk olduğu tespit edilince inşaat durdurulur. Müteahhit hapis cezasına çarptırılır. İhale ikinci kez açılsa da bu kez ödenek biter ve personel maaşları bile ödenemez. Yıl 1957 olduğunda  Şehitler Abidesi’nin inşaatı ancak 12 metreye kadar yükselebilmiştir ve işin bir yıl sonra bitirilmesi gerekmektedir. Bu durumu haber yapan Milliyet gazetesi, 18 Ocak 1958’de bir kampanya düzenler. 100 bin liralık bir yardım toplama hedefiyle başlatılan kampanya kısa sürede çığ gibi büyür. Kampanyaya diğer gazeteler ve halk da katılır. Halk o kadar ilgi gösterir ki, 18 Mart 1958’de kampanya son bulduğunda toplanan paranın miktarı 1 milyon 686 bin lirayı aşar. 

Anıt için seferberlik

Tıpkı Çanakkale’de olduğu gibi seferberlik ilan eden halk, benzersiz bir dayanışma içine girer. İşçiler fazla mesai yaparak ücretlerini bağışlar, çocuklar harçlıklarını gönderir, Bitlis’te kadınlar battaniye dokuyup satarak parasını iletir, özel arabasını taksi dolmuş gibi çalıştıranlar kazançlarını bağışlar. Sanatçılar da bu kampanyaya katılım için ellerinden geleni yapar. Örneğin Müzeyyen Senar, İstanbul Opereti’nin yardım için düzenlediği gecede şarkı söyler. Spor dünyası da kampanyaya ilgisiz kalmaz. Galatasaray, Fenerbahçe, Beşiktaş ve Vefa Spor gibi dört İstanbul takımının katılımıyla düzenlenen Abide Ligi’nin tüm geliri kampanya aktarılır. Futbolseverlerin de yoğun ilgi gösterdiği Abide Kupası’nda yaklaşık 100 bin lira toplanır. Türk Futbol tarihindeki ilk ve tek "Abide Kupası"nı Fenerbahçe kazanır. 

Halkın özverisiyle inşaası tamamlanan Çanakkale Şehitler Abidesi’nin açılışı, Anafartalar Zaferi’nin 45’nci yılında 21 Ağustos 1960’da yapılır. 41,7 metre yüksekliğindeki Şehitler Abidesi bugün Çanakkale Zaferi’nin simgesi.