Tonga'daki yanardağ patlaması tsunami teorilerini değiştirebilir

Pasifik Okyanusu'ndaki ada ülke Tonga'da, Hunga Tonga-Hunga Ha'apai yanardağındaki patlama tsunami teorilerini yeniden yazdıracak.

Hunga-Tonga-Hunga-Ha'apai yanardağının patlaması, dünya çapında gerçek şok dalgaları gönderdi. Oluşan tsunami Amerika kıyılarından Yeni Zelanda kıyılarına kadar uzandı. 

Son 30 yılın en büyük patlaması olduğu kabul edilen bu olayın uzmanların düşündüğünden daha büyük bir tsunami yarattığı anlaşıldı.

Patlama hakkında hala çok şey bilinmiyor ve bilim insanları bunun kısa zamanda sağlanacağını da tahmin etmiyor. Ancak şimdiden, bazı bilim insanıları böyle bir volkanik patlamanın neden olabileceği etkilere ilişkin teorilerin gözden geçirilmesi gerektiğini düşünmeye başladı. 

Yeni Zelanda yayın organı Stuff'ta yer alan araştırmaya göre, Hunga-Tonga-Hunga-Ha'apai çok aktif bir yanardağ. Tonga'nın ana adası Tongatapu'dan yaklaşık 65 kilometre uzaklıkta bulunan Hunga, 20. yüzyılda ve en son 2009'ta, daha sonra Aralık 2014 ve Ocak 2015'te birkaç kez patladı.

En son patlama 20 Aralık'ta başladı. Patlama 170 km uzaklıktan duyulabiliyordu ve Tongan'ın başkenti Nuku'alofa'dan büyük bir duman kütlesi görülebiliyordu.

Faaliyet Ocak ayı başlarında sona erdi, ancak 13 Ocak'ta atmosfere 17 km'lik büyük bir kül sütunu gönderildiğinde yeniden başladı. İki gün sonra, 15 Ocak'ta çok daha büyük bir patlama meydana geldi.

Son 30 yılın en güçlü patlaması 

Auckland Üniversitesi'nde volkan bilimci olarak görev yapan Profesör Shane Cronin, ''patlamanın gücünün olağanüstü olduğunu'' söyledi. Cronin, şöyle konuştu: 

"Patlayıcılıktan, son otuz yılın en güçlü patlamalarından biri gibi görünüyor. Madalyonun diğer tarafında, aslında sadece 10 dakikadan az süren oldukça kısa ömürlü bir patlama, bu nedenle malzeme hacmi ve magma hacmi küresel ölçekte çok büyük değildi.”

Cronin, Hunga-Tonga-Hunga-Ha'apai patlamasını 1991'de Filipinler'deki Pinatubo Dağı patlamasıyla ve 1883'teki Krakatoa patlamasıyla karşılaştırdı. Cronin, bunun uydu görüntülerine ve şok dalgalarının ve ses dalgalarının nerede hissedildiğine veya duyulduğuna dair raporlara dayandığını söyledi.

Basınç dalgası, İsviçre'de 17 bin km'ye kadar barometrelerde kaydedilirken, patlamanın sesi Yeni Zelanda'dan ve 9 km'den fazla uzaklıktaki Alaska'ya kadar duyuldu.  

Cronin, patlamanın hacminin önümüzdeki günlerde ve haftalarda artama olasılığının yüksek olduğunu belirterek, bunun Pinatubo patlamasına rakip olabilecek şiddette olduğunu söyledi.  

Bu ölçekte bir patlama beklenebilir

Cronin'in, Hunga-Tonga-Hunga-Ha'apai yanardağı ve komşu adalardaki kül birikintileri üzerine yaptığı araştırma, her 900 ila 1000 yılda bir büyük bir patlama olduğunu gösteriyor.

Cronin, "Bu yanardağ ile belirgin bir şekilde ilişkilendirebileceğim iki patlama oldu. Biri MS 1100'de, diğeri MS 280'deydi. Bu geçmiş olaylar toplamda daha büyüktü ve bir dizi patlama olayını içeriyordu. Yani bu henüz bitmemiş olabilir” dedi. 

Geniş alanı etkileyen tsunami

Patlama, Tonga adalarını süpüren önemli bir tsunamiye neden oldu.

Niwa hidrodinamik bilimcisi Dr. Emily Lane, tsunaminin bazı Tongan adalarında yaklaşık iki metre yüksekliğe ulaştığını, ancak tsunaminin gücünün beklendiği gibi dağılmadığını söyledi.

Lane, "Bundan önce, volkanik bir tsunami yanardağdan 200 veya 300 kilometre uzakta hasara neden olabilir derdim. Ancak Yeni Zelanda'da, Japonya'da teknelerin yok edildiğini görüyoruz, ABD'de arabaların ve teknelerin su altında kaldığını, teknelerin yok edildiğini görüyoruz. Bunların hepsi bu yanardağdan binlerce kilometre uzakta, yani buna neden olmak için dışarı itilen inanılmaz miktarda enerji var."

Tsunaminin etkilediği yerler 

Basında yer alan haberlere göre, patlamanın ardından California, Alaska, Peru ve Japonya'da tsunami meydana geldi. 

Washington Post'a göre, California'daki Port Saint Luis'i 1,2 metrelik bir tsunami vurdu. Alaska, King Cove'da bir metrenin hemen altında bir tsunami kaydedildi.

El Cezire, Peru'nun önlem olarak 22 limanı kapattığını ve Japonya'nın Pasifik Kıyısı'nın 1,2 milyon tsunami kaydettiğini bildirdi.

Trinidad ve Tobago'nun hava durumu merkezi, Porto Riko'daki Mona Adası'nda 12 cm'lik bir tsunami kaydederken, Karayipler'de daha küçük tsunamiler gözlendi.

Tsunamiyi ne tetikledi?  

Dr. Lane, tsunamiye yol açan birden fazla faktör olabileceğini söyledi:

“Deprem tsunamileri oldukça basittir. Bir deprem oluyor, denizin altındaki zemini hareket ettiriyor, deniz suyunu hareket ettiriyor ve yayılıyor. Bunların büyükleri 50 km genişliğinde ve 200 km uzunluğunda, yani devasa bir alan.

Volkanlarla çok daha küçük bir alan. Bu yüzden, aslında Pasifik'in her yerine geçmek için yeterli enerjiyi dışarı atıyor. Dürüst olmak gerekirse bu durum oldukça şaşırtıcı.”

Hunga-Tonga-Hunga-Ha'apai'nin kaldera (magmayı tutan çöküntü) sadece yaklaşık 5 km genişliğinde. Dr. Lane'a göre, tsunaminin oluşmasında birçok mekanizmanın rol oynamış olabilir.

Birincisi, basit bir patlayıcı püskürme ve bir freatomagmatik püskürmedir. Lane, magma suyla reaksiyona girdiğinde üstündeki suyu buharlaştırıp tsunamiye neden olabileceğini belirtti. 

Kaldera ve deniz tabanının çökmesi de tsunamiye neden olabilir.

Sentinel-1 Sentetik Açıklıklı Radar uyduları tarafından çekilen görüntüler, kalderanın her iki tarafındaki Hunga Tonga ve Hunga Ha'apai adalarının çoğunun patlama tarafından tahrip edildiğini gösteriyor ve bu da bir çöküşün mümkün olduğunu gösteriyor.

Lane, patlamanın şok dalgası gibi piroklastik akışların da bir tsunami yaratabileceğini de dile getirdi. Lane, "Karayipler'deki bazı şeylere kesinlikle atmosferik basınç dalgaları neden oldu. Çünkü [tsunami] Karayipler'e bu kadar hızlı ulaşamazdı. Yani gördüğümüz şey muhtemelen bu farklı mekanizmaların birçoğunun bir kombinasyonu" dedi. 

Muhtemelen daha fazla püskürme ile bilim adamları neden bu kadar büyük bir tsunaminin yaratıldığına dair net bir resim elde edemeyebilirler.

Kül düşüşü

Cronin, önceki büyük patlamalara dayanarak, Tongatapu ve Ha'apai ada grubuna 20 cm kalınlığa kadar kül düşmesinin beklenebileceğini söyledi.

Külün zehirleyici olmayabileceğini belirten Cronin, kükürt veya flor gibi uçucu maddeler açısından zengin olmasını beklemediğini söyledi. Ancak kül yine de asit yağmurlarına ve asit sızıntılarına neden olabileceği için adadaki suyun içilesi olasılığı gözükmüyor. Cronin, adaların içme suyunu geri kazanmak için yardıma ihtiyaç olacağını söyledi.

Volkanik yıldırım, patlamadan sonraki saatlerde de önemliydi ve daha fazla patlama olursa geri dönebilir. 

Washington Post'a göre, ilk patlamanın ardından 15 dakika içinde, saniyede 70- 60.000'den fazla yıldırım çarpması tespit edildi.

Volkanik yıldırım genellikle bir yanardağdan fışkıran kül sütununda oluşuyor ve insanları tehdit etmesi pek olası değil. Ancak iletişim sistemlerini etkileyebilir.