Herkesin meselesi: Buğday fiyatları

Mayıs ayı geldiğinde Türkiye tarımında en önemli konu başta buğday olmak üzere hasadı yaklaşan hububat ürünlerinin fiyatları oluyor. TMO’nun açıklayacağı fiyatlar ve alım politikası bekleniyor. 

Fiyat belirlemede üretici maliyeti ve TMO’nun kriterlerini baz alarak, mevcut veriler ışığında TMO’nun buğday fiyatlarının nasıl gelişebileceğine dair bir genel değerlendirme durumun önemini yansıtacak.

Buğday, Türkiye’nin en önemli temel gıdası ekmeğin ham maddesi olmasından dolayı stratejik ürünlerin başında geliyor. Her öğünde sofralardan eksik olmayan ekmeğin yanında buğday unundan yapılan makarna, bisküvi, bulgur ve diğer unlu mamuller de buğdayı “olmazsa olmaz” ürün konumuna sokmakta. Bu nedenle, buğday, en başta ekmeği en fazla tüketen vatandaşlar olmak üzere, hükümetler, üreticiler ve buğdayla ilgili tüm kesimlerin meselesi haline gelmiş durumda. 

Türkiye’nin tüketimini karşılayacak kadar buğday üretme potansiyeli olduğundan, asıl mesele arz tarafından kaynaklanacak üretim artış ve azalışlarından dolayı fiyat düşüşleri ve artışları üzerine odaklanıyor. Bu bağlamda hükümetler 1938 yılından itibaren sadece 2014 yılı hariç alım fiyatları açıklayarak ve alımlarda bulunarak piyasaya müdahale ettiler. 

Üreticiler buğdayını maliyetin üzerinde makul bir karla satmak isterken, tüccar, sanayici gibi alıcılar düşük fiyatlardan yaralanmayı bekliyor. Asıl önemlisi de tüketiciler yüksek fiyatlar yüzünden ekmeklerinden olmak istememeleri. Bu nedenle hasat dönemi yaklaştığında dikkatler piyasayı düzenlemekle görevli TMO’ya çevriliyor. 

TMO fiyat belirleme kriterleri 

TMO, üretici maliyetleri, ekonomik göstergeler (enflasyon, yurtdışı fiyatlar, bütçe imkanları gibi), üretim miktarı, bir önceki yılın alım fiyatları ve üretimin sürdürülebilmesini sağlayacak kar marjları gibi çok sayıda faktörü göz önüne alarak fiyat açıklanıyor. Açıklanan fiyatlar piyasa fiyatlarının belirli bir seviyenin altına düşmesini önlemek için yapılıyor. 

TMO, üretici maliyetleriyle ilgili kesimlerden maliyet istemekte, kendi maliyetliyle karşılaştırmakta. Sulu ve kuru tarım yapılan, üretici sayısı en fazla olan bir ürün olduğundan, her üreticinin ayrı bir buğday maliyeti bulunmakta.  

Türkiye Ziraat Odaları Birliği üreticilerin maliyet ortalamasını bu yıl kilogram başına 10,87 lira olarak açıkladı. Bu rakam geçen yılın yüzde 62 üstünde olduğunu belirtti. Bu doğrultuda 2024 yılı için kilogram başına10,87 maliyet üzerine yüzde 62’lik bir maliyet artışı ile buğday fiyatı 15 TL olmaktadır.

Son yıllar (2015-2023) incelendiğinde 2023 yılı hariç yıllık TMO buğday alım fiyatlarının artışının tüketici fiyatları enflasyonun üzerinde açıklandığını görüyoruz. Üretimdeki artış ve dünya fiyatlarının düşüşünün buğday alım fiyatların düşmesi, tersine olarak dünya fiyatlarının artışı ve üretim azalışının buğday alım fiyatlara artış yönünde etkilemekte.

2024 yılında Mayıs ayı başı itibariyle üreticinin bir önceki yıla göre yüzde 62’lik bir maliyet artışı, dünya fiyatlarının düşmesi ve Türkiye üretiminde olumlu koşullardan dolayı üretim artışı beklentisi ve enflasyondaki yüzde 69,8’lik Nisan ayı verisi bulunmuyor. 

Bu veriler ışığında, 2024 yılı fiyatında üreticinin buğday maliyetindeki artışının ve enflasyon fiyatlara yukarı yönde, üretim artışının ve dünya fiyatları düşüşünün ise fiyatlara azalış yönünde etki yapacak. 

Geçen yıl dünya fiyatları düşmüş, üretim ve enflasyon artmış buğday fiyatları enflasyonun altında bir oranda artırılmıştı. Bu yılda aynı şartlar söz konusu.  Yani buğday fiyatlarında enflasyon oranının altında bir artış ortaya çıkabilir.

Yıllar itibariyle TMO buğday alım fiyatının belirlenmesine esas göstergeler

*Ton başına TMO primi dahil. **TZOB verisi