Daron Acemoğlu’na Nobel Ödülü

2024 Nobel Ekonomi Ödülünü, kurumların oluşumu ve refaha etkilerine ilişkin çalışmaları dolayısıyla Daron Acemoğlu, Simon Johnson ve James Robinson’a verildi.

Daron Acemoğlu, Orhan Pamuk ve Aziz Sancar’dan sonra Nobel ödülü kazanan üçüncü Türk oldu.

Üç ekonomist, “uluslar arasında refah açısından neden bu kadar büyük farklılıklar olduğuna ilişkin yeni içgörüler” sağladıkları için ödüllendirildi. Başka bir deyişle, neden bazı ülkeler zenginken diğerleri değil!

Çalışmaları, “dünya ülkelerinin en zengin yüzde 20‘sinin en yoksul yüzde 20’sinden yaklaşık 30 kat daha zengin olduğunu” gösteriyor. Çalışmalarının ortaya koyduğu ana açıklamalardan biri “sosyal kurumlar arasındaki kalıcı farklılıklarda yatıyor.”

Nobel Vakfı internet sitesinde, üçlünün “Avrupalı yerleşimciler tarafından getirilen farklı siyasi ve ekonomik sistemleri inceleyerek, kurumlar ve refah arasında bir ilişki olduğunu gösterebildiklerini” açıklıyor.

Hukukun üstünlüğü ve refah

İsveç Kraliyet Bilimler Akademisi Nobel komitesi, Stockholm'de yaptığı açıklamada, üç ekonomistin “bir ülkenin refahı için toplumsal kurumların önemini ortaya koyduklarını” ifade etti.

Açıklamada, “Hukukun üstünlüğünün zayıf olduğu ve halkı sömüren kurumlara sahip toplumlar büyüme yaratmaz ya da daha iyiye doğru değişmez. Ödül sahiplerinin araştırmaları bunun nedenini anlamamıza yardımcı oluyor” dendi.

Türk-Amerikalı Acemoğlu ve İngiliz-Amerikalı Johnson, Massachusetts Teknoloji Enstitüsünde çalışırken, İngiliz Robinson araştırmalarını Chicago Üniversitesinde yürütüyor.

“Ülkeler arasındaki büyük gelir farklılıklarının azaltılması çağımızın en büyük zorluklarından biridir” diyen Ekonomi Bilimleri Ödülü Komitesi Başkanı Jakob Svensson, ödül sahiplerinin bunu başarmak için toplumsal kurumların önemini ortaya koyduklarını söyledi.

Svensson, araştırmaların, “ülkelerin neden başarısız ya da başarılı olduklarının temel nedenlerine ilişkin çok daha derin bir anlayış” sağladığını belirtti.

“Şaşırdım…”

Bir konferansta konuşma yapmak üzere bulunduğu Yunanistan'ın başkenti Atina'da akademi tarafından ulaşılan Acemoğlu, “ödül karşısında şaşırdığını” söyledi ve “Böyle bir şeyi asla beklemezsiniz” dedi.

Ekonomi ödülü, resmî olarak Alfred Nobel Anısına İsveç Bankası Ekonomi Bilimleri Ödülü olarak biliniyor. Merkez Bankası, Ekonomi ödülünü 1968 yılında, dinamiti icat eden ve beş Nobel Ödülünün kurucusu olan 19’uncu yüzyıl İsveçli işadamı ve kimyager Nobel'in anısına ihdas etti.

Nobel yanlıları ekonomi ödülünün teknik olarak bir Nobel Ödülü olmadığını belirtseler de, Nobel'in 1896'daki ölüm yıldönümü olan 10 Aralık'ta her zaman diğerleriyle birlikte veriliyor.

En çok alıntı yapılan ekonomistlerden

Daron Acemoğlu eserlerinden en çok alıntı yapılan ilk 10 ekonomist arasında

Daron Acemoğlu, 1993 yılından beri Massachusetts Teknoloji Enstitüsünde (MIT) akademik kariyerine devam ederken, 2000 yılında ekonomi profesörü unvanını aldı. 

Siyasal ekonomi, ekonomik kalkınma, ekonomik büyüme, gelir ve ücret dengesi eşitsizliği, çalışma ekonomisi, iktisat teorisi ve beşeri sermaye ve eğitim konularında çalışmalar yaptı. Siyaset bilimci James A. Robinson'la birlikte yazdığı “Diktatörlük ve Demokrasinin Ekonomik Kökenleri” (2006) ve “Ulusların Düşüşü: Güç, Refah ve Yoksulluğun Kökenleri” (2012) adlı eserleri çok sayıda ödüle değer görüldü.  

Acemoğlu, 2021 yılı itibarıyla eserlerinden en çok alıntı yapılan ilk 10 ekonomist arasında bulunuyor.

İstanbul’da 3 Eylül 1967’de doğan Daron Acemoğlu ilk ve orta öğrenimini İstanbul'da tamamladı. Galatasaray Lisesini 1986’da bitiren Acemoğlu, lisans derecesini İngiltere'nin York Üniversitesinde aldı. Yüksek lisans ve doktora derecelerini ise bu dalda en prestijli okullardan olan London School of Economics'ten aldı. 2000 yılında profesörlüğe yükselen Acemoğlu, 1993'ten bu yana ABD'deki Massachusetts Teknoloji Enstitüsü'nde ders veriyor.

Cumhurbaşkanlığı ödülü kazanmıştı

Acemoğlu'nun The Economic Journal'da yayınlanan bir çalışması "1996 Yılının En İyi Makalesi" ödülünü aldı.

Acemoğlu, ayrıca, 2005 yılında, ekonomi bilimine en büyük katkıyı yapan 40 yaş altındaki bilim adamlarına verilen John Bates Clark madalyası ile ödüllendirildi. 

Acemoğlu'nun ilgi alanı içine giren başlıca konular, siyasal ekonomi, ekonomik kalkınma, ekonomik büyüme, gelir ve ücret dengesi eşitsizliğidir. En güncel çalışmaları ise "kurumların ekonomik gelişim ve siyasal ekonomideki yeri" üzerinedir. 

Bu alandaki çalışmaları, Türkiye Bilimler Akademisi (TÜBA) tarafından 2006 yılında "Bilim Ödülü"ne layık görüldü.

Acemoğlu, 2013 yılında da klasik büyüme ve kalkınma teori ve modellerine farklı bir perspektifle yaklaşımı nedeniyle Cumhurbaşkanlığı Kültür ve Sanat Büyük Ödülünü aldı.

Nobel ödülü

Nobel ödülleri geçen hafta tıp, fizik, kimya, edebiyat ve barış dallarında açıklandı. 

Geçen yıl bu prestijli ödülü, kadınların işgücü piyasasındaki yeri ve gelirlerinin evrimi üzerine yaptığı çalışmayla Amerikalı Claudia Goldin kazanmıştı. Goldin, 2009'da vatandaşı Elinor Ostrom ve 2019'da Fransız-Amerikalı Esther Duflo'dan sonra bu kategoride onurlandırılan çok az sayıdaki kadından biri olmuştu. Goldin, 55 yılda bu ödülü kazanan 93 kişi arasında üçüncü kadın olarak tarihe geçmişti.