NATO'da kritik zirve yarın  başlıyor

NATO üyesi ülkelerin liderleri, dünyanın en büyük güvenlik örgütünün yeni bir savunma harcamaları taahhüdü etrafında birleşmesini ya da 32 müttefik arasındaki bölünmeleri derinleştirmesini sağlayabilecek bir zirve için yarın Hollanda'da bir araya gelecek.

Sadece bir hafta önce, her şey güllük gülistanlık görünüyordu. NATO Genel Sekreteri Mark Rutte, Avrupa üyeleri ve Kanada'nın ilk kez ABD ile aynı oranda ekonomik büyümesinin en azından bir kısmını savunmaya ayırmayı taahhüt edeceği konusunda iyimserdi.

Ancak İspanya, her ülkenin gayri safi yurtiçi hasılasının yüzde 5'ini savunma ihtiyaçlarına ayırması yönündeki yeni NATO hedefini “mantıksız” olarak nitelendirerek reddetti. Trump da bu rakamda ısrarcı. 

İttifak, 32 üyenin tamamının desteğini gerektiren bir konsensüsle işliyor.

Ertesi gün Trump, ABD'nin bu hedefe uymak zorunda olmadığını savunarak, “Bence uymamalıyız, ama onlar uymalı” dedi. Trump, Başbakan Pedro Sánchez'in hükümetine sert çıkarak, “NATO İspanya ile başa çıkmak zorunda kalacak. İspanya çok az ödeme yapıyor” dedi. Ayrıca Kanada'yı da “az ödeme yapan ülke” olarak eleştirdi.

NATO rakamlarına göre, İspanya geçen yıl ittifak içinde en az harcama yapan ülke oldu ve GSYİH'sinin yüzde 2'sinden azını savunma harcamalarına ayırırken, Kanada yüzde 1,45 harcadı. 

İspanya'ya muafiyet

Başbakan Pedro Sánchez, İspanya'nın savunma harcamalarının GSYİH'sinin yüzde 5'i hedefinden muaf tutulması konusunda NATO ile anlaşmaya vardığını söyledi.Sánchez, televizyonda yaptığı konuşmada, “İspanya bu nedenle GSYİH'sinin yüzde 5'ini savunmaya harcamayacak, ancak NATO'daki katılımı, ağırlığı ve meşruiyeti değişmeyecek” dedi.

Sánchez, İspanya'nın GSYİH'sinin yüzde 2,1'ini savunma ihtiyaçlarına harcayarak 32 ülkeden oluşan askeri ittifaka olan taahhütlerini yerine getirebileceğini söyledi.

NATO Genel Sekreteri Mark Rutte ile Sánchez arasında yapılan yazışmalarda İspanya'ya muafiyet tanındı ve yüzde 5'lik harcama hedefi ile ilgili ifadelerden “tüm müttefikler” ibaresi çıkarıldı.

Sánchez, Rutte'ye gönderdiği bir yazıyla İspanya'nın harcama hedefine bağlı kalamayacağını bildirmişti.

ABD'nin İran'a saldırısı

Ardından Trump, İran'daki nükleer tesislerin bombalanmasını emretti. ABD ordusu İran'ın üç önemli nükleer tesisini bombaladı ve Orta Doğu'daki gerilim kürese boyutta bir gerilime dönüştü.

2003 yılında, ABD'nin önderliğindeki Irak savaşı NATO'yu derinden böldü. Fransa ve Almanya saldırıya karşı çıkarken, İngiltere ve İspanya koalisyona katıldı.

Avrupalı müttefikler ve Kanada da Ukrayna'nın zirve gündeminin en üstünde yer almasını istiyor, ancak Trump'ın Cumhurbaşkanı Volodimir Zelenski'nin ilgiyi üzerine çekmesini istemeyebileceğinden endişeli.

Kısa ancak etkisi yıllarca sürecek 

Hollanda'nın Lahey'de iki gün sürecek zirve, Salı günü gayri resmi bir akşam yemeği ve Çarşamba sabahı bir çalışma oturumu içerecek. Toplantının ayrıntılar ve ifadeler üzerinde tartışmalarla sekteye uğramaması için çok kısa bir zirve bildirisi hazırlandı.

Independent'ın analiz-habere göre, bu NATO zirvesi hakkında pek çok şey kısa, ancak etkileri yıllarca hissedilebilir.

1949'da kurulan Kuzey Atlantik Antlaşması Örgütü, Soğuk Savaş sırasında Sovyetler Birliği'nin Avrupa'nın güvenliğine oluşturduğu tehdide karşı, özellikle kıtadaki güçlü ABD varlığıyla mücadele etmek için 12 ülke tarafından oluşturuldu. 

Moskova ile ilişkiler NATO'nun DNA'sında var. Avrupa-Atlantik bölgesi dışındaki barışı korumak ise yok.

NATO'nun üye sayısı, 75 yıl önce Washington Antlaşması'nın imzalanmasından bu yana 32 ülkeye çıktı. İsveç, giderek saldırganlaşan Rusya'dan endişe duyarak geçen yıl NATO'ya katıldı.

NATO'nun kolektif güvenlik garantisi (antlaşmanın 5. maddesi) örgütün güvenilirliğinin temelini oluşturuyor. Bu, egemenliği veya toprakları saldırı altında olan herhangi bir üyeye yardım etmek için tüm ülkelerin siyasi taahhüdü. Trump, bu taahhüdüne bağlı olduğunu belirtti, ancak niyetine dair şüpheler de uyandı. 

NATO sivil bir kurum, ancak ABD ordusu etkin

ABD, NATO'nun en güçlü üyesi. Diğer müttefiklerinden çok daha fazla savunma harcaması yapıyor ve askeri gücü açısından ortaklarını çok geride bırakıyor. Washington geleneksel olarak gündemi belirleyegeldi, ancak Trump ile birlikte geri adım attı.

ABD'nin nükleer silahları, potansiyel düşmanlara karşı stratejik caydırıcılık sağlıyor.

NATO'nun rutin işleri, eski Hollanda başbakanı Mark Rutte tarafından yönetiliyor.

En üst düzey sivil yetkili olarak, Rutte, Brüksel'deki genel merkezinde Kuzey Atlantik Konseyi'nde neredeyse her hafta düzenlenen büyükelçiler toplantılarına başkanlık ediyor. Bakanlar ve liderler düzeyindeki diğer “NAC” toplantılarına da başkanlık ediyor. Rutte, NATO genel merkezini yönetiyor, uzlaşma sağlamaya çalışıyor ve tüm üyeler adına konuşuyor.

NATO'nun askeri karargahı, Belçika'nın Mons kentinde bulunuyor. Karargah, her zaman üst düzey bir ABD subayı tarafından yönetiliyor.

Zirvede Ukrayna'nın rolü belirsiz

Trump'ın savunma harcamalarının artırılmasını talep etmesi nedeniyle, Ukrayna'nın zirvede nasıl bir rol oynayacağı belirsiz. Zelenski zirveye davet edildi, ancak Salı günkü akşam yemeğine katılabileceği halde NATO'nun masasında yer alıp almayacağı belli değil. Rusya'nın Ukrayna'daki savaşı genellikle bu tür toplantılarda gündemi belirliyor.

Daha genel olarak, NATO'nun kendisi Ukrayna'ya silah sağlamıyor. Bir kuruluş olarak, herhangi bir silahı bulunmuyor. Toplu olarak, sadece ölümcül olmayan destek sağlıyor.

Ancak üyeler bireysel olarak silah gönderiyor. Avrupa müttefikleri, Ukrayna'nın 2024 yılında aldığı askeri desteğin yüzde 60'ını sağladı. NATO, bu silah teslimatlarını Polonya sınırındaki bir merkezden koordine ediyor ve Ukrayna askerlerinin eğitimini organize etmeye yardımcı oluyor.

NATO'nun asker planları

Müttefiklerin birbirlerini savunma taahhüdünün önemli bir parçası, Rusya'yı veya başka herhangi bir düşmanı saldırıdan caydırmak. Finlandiya ve İsveç, bu endişe nedeniyle yakın zamanda NATO'ya katıldı.

NATO'nun yeni askeri planlarına göre, kara, deniz, hava veya siber alanda herhangi bir saldırıya karşı 30 gün içinde 300.000 askeri personel konuşlandırılacak. Ancak uzmanlar, müttefiklerin bu kadar asker toplayabileceğinden şüphe duyuyor.

Mesele sadece asker ve teçhizat sayısında değil. Düşman, müttefiklerin kontrolündeki güçleri kullanacağını düşünürse NATO'ya meydan okuma olasılığı daha düşük. Trump'ın ABD müttefiklerine yönelik tehditleri  -onlara gümrük vergileri uygulamak da dahil- bu caydırıcılığı zayıflattı.

ABD en büyük askeri yükü taşıyor

ABD'nin uzun yıllardır yüksek savunma harcamaları nedeniyle, Amerikan silahlı kuvvetleri daha fazla personele ve üstün silahlara sahip olmakla birlikte, önemli ulaşım ve lojistik varlıklara da sahip.

Ancak diğer müttefikler de harcamalarını artırmaya başladı. Yıllar süren kesintilerin ardından, NATO üyeleri, Rusya'nın Ukrayna'nın Kırım Yarımadası'nı yasadışı olarak ilhak etmesinin ardından 2014 yılında ulusal savunma bütçelerini artırma taahhüdünde bulundu.

Rusya'nın 2022'de Ukrayna'yı tam ölçekli işgalinin ardından, NATO müttefikleri GSYİH'nın yüztde 2'sini asgari harcama seviyesi olarak belirleme konusunda anlaştı. Geçen yıl, on yıl önce sadece üç ülke olan bu hedefe 22 ülkenin ulaşması bekleniyordu.

Lahey'de müttefiklerin bu oranı yüzde 3,5'e çıkarmaları ve ayrıca yollar, köprüler, limanlar ve havaalanlarının iyileştirilmesi veya toplumların gelecekteki çatışmalara hazırlık gibi alanlara yüzde 1,5 daha eklemeleri bekleniyor.